Tanzimat’tan 1. Meşrutiyet’e Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya
Yapım Tarihi - 1989
Süresi - 00:34:00
Format - Belgesel, Renkli, Türkçe
Bölüm Sayısı Süresi - 21 x 34’
Yayın Tarihi - 26.10.1989
Yönetmen - Münip Senyücel, Şahika İzmen, Fikret Özkaya
Yapımcı - Münip Senyücel, Şahika İzmen, Fikret Özkaya, Mehmet Ege
Yapım Yardımcısı - Mustafa Erdoğan
Kamera - Çetin İmir, Nuri Göğen, Egemen Baykal, Kemal Sağer, Tevfik Şenol,
Serhat Karaca, Ercan Yılmaz
Sesçi - Engin Aker, İlhami Büyüktuna, Ziya Bender, Hasan Ersoy, Sabri Duyduk,
Yavuz Aslan
Kurgu - Uğur Sağer, Rabia Erat, Beylan Ünel, Cumhur Savaş, Hasan Bayraktar,
Şeref Özer, Sabahat Şenol
Seslendiren - Mehmet Ege
Tanzimat Fermanı'nın imzalandığı 1839 tarihinden, başarısızlıkla sonuçlanan
1876'daki 1. Meşrutiyet'e kadar olan dönemde; Osmanlı İmparatorluğu ve dünyada
gelişen olayların anlatıldığı yirmi bir bölümden oluşan belgesel dizi.
1. Bölüm- “Geriye Bakış” 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecit tarafından ilan
edilen Tanzimat Fermanı öncesi Osmanlı İmparatorluğu'nun durumu anlatılmakta,
aynı dönemde Avrupa'da gelişen siyasi olaylar, Fransız İhtilalı'nın Osmanlı
Devleti üzerindeki etkileri konu edilmektedir. Kristof Kolomb'un Amerika
kıtasını keşfinden sonra Avrupa'da denizaşırı ticaretin artmasıyla sermaye ve
sanayileşmenin başlaması ve orta sınıfın yönetimde var olma savaşımı
anlatılmaktadır. O sırada Osmanlı tahtına 3. Selim'in geçmesiyle başlayan reform
hareketleri; Yeniçeri Ordusu'nun kapatılıp Nizam-ı Cedid Ordusu'nun kurulması,
İngiltere'ye ilk daimi elçinin atanması gibi getirdiği yenilikler hakkında
bilgiler verilmektedir. Bu bölümde ayrıca, Napolyon'un çıkarı için Mısır'ı işgal
etmesi ve Osmanlı İmparatorluğu'nda 2. Mahmut döneminin başlaması ile ilgili
bilgiler de bulunmaktadır.
2. Bölüm- “Batılılaşma Yolunda” Osmanlı İmparatorluğu'nda 2. Mahmut döneminin
başlamasıyla Nizam-ı Cedid'in sonu, Fransızca eğitim yapan Askeri Tıbbiye'nin
açılışı, 1789 Fransız Devrimi sonrası terör boyutuna giden hareketler
anlatılmaktadır. Napolyon ordularının yakıp yıktığı Avrupa haritasının tekrar
çizilmesi, Viyana Kongresi'nde alınan kararlar, halkın milliyetçilik
duygularıyla oynama girişimlerini içeren 1814'de Yunanistan'da çıkan
ayaklanmalar, 12 Haziran 1830'da Fransızların Cezayir'i işgal etmesi ve
nedenleri, Avrupa'nın kendi çıkarları için desteklediği vali Mehmet Ali Paşa'nın
neden olduğu Mısır sorunu konu edilmektedir.
3. Bölüm- “Bir Arpa Boyu Yol” 1789'da Avrupa'da başlayan toplumsal değişimden
etkilenen Osmanlı yöneticilerinin, yenilik amacına yönelik girişimlerinin bir
sentezi olan ve yeni bir dönemin başlangıcı sayılan Tanzimat Fermanı
işlenmektedir. Mustafa Reşit’in kaleme almış olduğu Tanzimat Fermanı’nın,
çeşitli din, dil ve ırklardan oluşan Osmanlı toplum yapısının karmaşıklığını göz
önünde bulundurması, kişi dokunulmazlığı, mülkiyet güvenliği, vergi adaleti,
düzenli askerlik hizmetleri, yasalara uygun açık yargılama yöntemleri ve hiç bir
ayrımı kabul etmeyen tebaanın tümünün eşitliği ilkelerini kurumlaştırmayı
hedeflemesi işlenmektedir. Ayrıca 1840'lı yıllarda Çin ile İngiltere arasında
yaşanan Afyon Savaşı ve Avrupa'da sanayide elde edilen gelişmeler ele
alınmaktadır.
4. Bölüm- “Cadı Kazanı” Avrupa'nın beygir gücünden buhar gücüne geçmesi ile
ekonomik ve sosyal hayatta yaşanan değişim ve Osmanlı'daki durum, denizaşırı
sömürgecilikle biriken sermayenin yarattığı burjuvazi sınıfının ortaya çıkması,
çalışanların hak arama mücadeleleri konu edilmekte ve 1848 yılında Avrupa'da
yaşanan siyasi olaylar ele alınmaktadır.
5. Bölüm- “Gümüş Yıldız" 1848 yılı ihtilalleri ile Avrupa devletlerindeki
mutlakıyetçi yönetimlerin artık anlamını yitirdiği ve insan haklarına dayalı
düzenin gerekliliğini anlamaları konu edilmektedir. Almanya’da ulusal birlik
kurulamadığı halde Frankfurt’ta toplanan meclisin anayasa yapma peşinde olması
ve Avusturya'nın özellikle Macarlara bazı haklar vermesi örnekleriyle
anlatılmaktadır. Bu bölümde ayrıca, 1848 ihtilalleri ile Eflak-Boğdan'da çıkan
olaylar, 1849 Baltalimanı antlaşması ile sonuçlanan Osmanlıların ve Rusların
Bükreş'i işgali, Kırım Harbi'nin gerçek nedeni olan “mukaddes yerler sorunu”,
İngiliz, Fransız ve Ruslar için Karadeniz ve Boğazların önemi işlenmektedir.
6. Bölüm- “Sivastopol Önünde Yatar Gemiler” 27 Mart 1854 günü Rusların
Osmanlılara savaş ilan etmesi ve Kırım Savaşı, Silistre savunması, Sivastopol
saldırısı, Kırım Savaşı sırasında Varna Limanı tepesinde müttefik komutanların
13 Eylül 1854 günü aldığı kararlar, cephe gerisinde halkın ve askerlerin
yaşadığı sıkıntılar, anılar ve gravürlerle anlatılmaktadır.
7. Bölüm- “Diplomatik Oyunlar” İstanbul'da, 4 Şubat 1856 günü Fransa
Elçiliği’nde verilen balo, Kırım Savaşı’nın neler getirip neler götürdüğü ve
Paris Konferansı konu edilmektedir. Osmanlı tebaası Hıristiyanların durumlarını
düzeltmek amacıyla yeni ayrıcalıkları içeren ve 18 Şubat 1856'da yayınlanan,
Paris Konferansı’nın neredeyse ana konusu olan Islahat Fermanı anlatılmakta ve
14 Ocak 1858'de Paris'te Opera Binası önünde İmparator ve İmparatoriçe'ye
suikastın alt yapısını oluşturan bomba patlatılması hakkında bilgiler
verilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk kravatlı padişahı olan
Abdülmecit'in tahta çıktıktan sonra yoğunlaşan siyaset ve bunun neden olduğu
ekonomik ve sosyal olaylar ve ticaret kanununa göre kurulan ilk batı usulü
anonim ortaklık olan Şirketi Hayriye ile yaşanan değişimler dile
getirilmektedir.
8. Bölüm- “Ortadoğu'da Orta Oyunu” Osmanlı İmparatorluğu'nda batılılaşma
hareketleri; 1856 yılında telgraf hattının kurulması, Osmanlı topraklarında
açılan ilk tiyatro binası, Osmanlı'da ilk opera, batı müziğinin tanınmasına
yardımcı olan Mızıka-ı Hümayun'un kurulması gibi gelişmelere değinilmektedir.
Islahat Fermanı ile Hıristiyanlara tanınan ayrıcalıklara Müslümanların tepkisi
olarak görülen ve 1859 tarihinde Abdülmecit'e karşı yapılan ilk örgütlü girişim
olan Kuleli Vakası aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Fransa'nın Cezayir'i işgali
ve Süveyş projesi, ayrıca 3. Napolyon'un Suriye ve Lübnan topraklarını ele
geçirme politikası, İngiliz ve Fransız ortaklığı ile çıkartılan karmaşayla
Çin'de sömürgecilere karşı isyanlar ve 9 Haziran 1861'de yapılan İstanbul
Konferansı, çizimler ve karikatürlerle anlatılmaktadır.
9. Bölüm- “Yatağa Düşen Aslan” Osmanlı İmparatorluğu'nda, 25 Haziran 1861'de
Abdülmecit'in ölümü ile Abdülaziz'in tahta çıkması, Karadağ Savaşı ve 1862'de
imzalanan barış antlaşması konu edilmektedir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nda
sanayi olmamasından kaynaklanan sorunlar, nedenleri ve sonuçları ele
alınmaktadır.
10. Bölüm- “Yeni Dünya'da Eski Oyun” 17 Temmuz 1861'de Meksika'dan yayılan
haberle bütün dünyanın ayağa kalkması ve Avrupa'da çıkan panikle ekonomide
yaşanan sorunlar dile getirilmektedir. Amerika'nın keşfi ile 1500'lü yıllarda
Avrupa'dan başlayan göç, Kızılderililerin öldürülmesinin yasallaştırılması için
yapılan hareketler ve Amerika'da kolonilerin düzenlediği kongre konu
edilmektedir. Bu bölümde ayrıca, ABD'nin ilk Cumhurbaşkanı olan George
Washington’un seçilmesi, ABD’nin 5. Başkanı James Monroe'nin 2 Aralık 1823'te
yayınladığı "Monreo Doktrini" olarak anılan bildiri ve Amerika'da 1861-1865
yılları arasında yaşanan Kuzey-Güney Savaşı hakkında bilgiler verilmektedir.
11. Bölüm- “Pamuk İpliği” Amerika'da 15 Nisan 1861'de 4 yıl sürecek kardeş
kavgasını başlatan kale baskını, ABD'de zencilere yapılanlar, Kuzey-Güney
Savaşı'nın bitiminden 36 gün sonra, 14 Nisan 1865'de Lincoln'ün bir güneyli
tarafından öldürülmesi, Lincoln'ün ölümü ile kavuşamadan kaybettikleri
özgürlükleri için üzülen zenciler ve Ku Klux Klan örgütünün kurulması ele
alınmaktadır. Ayrıca Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz'in şatafatlı yaşamı ve
Mısır'da pamuk üretimi de bu bölümde konu edilmektedir.
12. Bölüm- “Kan, Demir ve Ateş” “Almanya'nın birleşmesi kan, demir ve ateş ile
olmalı” diyen Bismark'ın askeri güçle birleşeceği düşüncesi ve Bismark'ın savaşı
göze alması konu edilmektedir. Rusya'da sosyal patlamaya neden olan toprak
reformu, köylülerin aldıkları topraklarla geçinememesi ve fabrika kuran
efendilerin işçisi olarak büyük kentlere taşınmaları ve Ruslara karşı yapılan
Polonya ayaklanması hakkında bilgiler verilmektedir. Ayrıca Prusya ve
Avusturya'yı düşman haline getiren 14 Ağustos 1865'de Danimarka ile yapılan
anlaşma ele alınmaktadır.
13. Bölüm- “Az Veren Candan” Mithat Paşa'nın Tuna valiliği yaptığı yıllar ve
Meşrutiyet'e olan tutkusu, Osmanlı İmparatorluğu'nda çıkartılan Vilayetler
Nizamnamesi'nin sadece Rumeli topraklarında uygulanması nedeniyle çıkan
sorunlar; Girit ayaklanması, 10 Mart 1866'da Eflak-Boğdan prensliği ile yapılan
savaşlar ve bu savaşlar sonucunda bağımsızlığını elde etmesi ve adının Romanya
olması hakkında bilgiler aktarılmaktadır. Ayrıca, 1867 yılında 1. Wilhelm'in
kazandığı ilk seçim ve Macaristan'ın bağımsızlığını kazanması konu edilmektedir.
14. Bölüm- “Düğün Hediyesi” 23 Ağustos 1866'da çıkan ayaklanma ile 1867'de Girit
Adası'nın Osmanlı'dan Yunanistan'a geçmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancı
sermayeye geçiş dönemi ve Sultaniye Vapuru ile Sultan Abdülaziz'in çıkmış olduğu
Avrupa gezisi konu edilmektedir.
15. Bölüm- “Avrupa'da Bir Sultan” 1 Temmuz 1867 tarihinde Paris Dünya Fuarı'nın
açılış töreni için 3. Napolyon'un Sultan Abdülaziz'i davet etmesi, Abdülaziz’in
önce Fransa'ya oradan İngiltere'ye geçmesi ve 13 Temmuz 1867'de İngiltere
Kraliçesi tarafından düzenlenen kabul töreni ve Avrupa gezisi ile ilgili
beraberinde götürdüğü Abdülhamit'in anıları aktarılmaktadır. Abdülaziz'in Avrupa
dönüşü yaptığı ve günümüzde de etkileri görülen, Heybeliada'daki Bahriye
Okulu'nun açılması ve İstanbul'da açılan yabancı okullar gibi yenilikler
hakkında bilgiler verilmektedir.
16. Bölüm- “Kanal” 1859'da başlayan ve yapımı 10 yıl süren, tonlarca malzeme
kullanılarak yapılan, Mısır'da Kızıldeniz ile Akdeniz'i birleştiren Süveyş
Kanalı'nın bitirilişi, Ekim 1869'da yapılan ve Sultan Abdülaziz'in de izlediği
açılış töreni, 1869'da Fransız İmparatoriçesinin önce İstanbul'a sonra Süveyş
Kanalı'nın açılışı için Mısır'a gidişi konu edilmektedir. Bu bölümde ayrıca, 3.
Napolyon'un karakteri ve yönetimi sırasında yaşanan diplomatik yenilgileri,
Lüksemburg'un tarafsızlığını ve toprak bütünlüğünü sağlaması hakkında bilgi
verilmekte ve İsmail Paşa’nın, Süveyş Kanalı'nın açılış töreni için Verdi'ye
sipariş ettiği ama ancak, 1871'de Kahire Opera Binası'nın açılışına yetişen Aida
Operası’ndan söz edilmektedir.
17. Bölüm- “Bardağı Taşıran Damla” Osmanlı İmparatorluğu ve dünyada gelişen
olayların anlatıldığı belgeselin bu bölümünde; 1 Temmuz 1870 yılında yayınlanan
haberle İspanya'da savaşa neden olan Anayasa ile ilgili olaylar, Kral Fernando
ile kardeşi arasında yaşanan taht kavgası ve bu yüzden ülkede yaşanan
karışıklıklar konu edilmektedir. Ayrıca, Prusya ile Fransa arasındaki sorundan
kaynaklanan Avrupa'da yaşanan olaylar ve 20 Temmuz 1870 günü Prusya'ya karşı
ilan edilen savaş hakkında bilgiler aktarılmaktadır.
18. Bölüm- “Paris Yanıyor” 02 Ağustos 1870'de Prusya Ordusu'na Fransa'nın savaş
ilan etmesi, 3. Napolyon'un savaşı kaybetmesi üzerine Paris'ten kaçışı ve
Fransız halkının eski düzeni yıkıp yeni düzen kurma çabaları konu edilmektedir.
1871'de Almanya Birliğini'nin kurulması ve Osmanlı İmparatorluğu'nu çok yakından
etkileyen Karadeniz ve Boğazlarla ilgili 1871 Londra Antlaşması'nın imzalanması
hakkında bilgiler verilmektedir.
19. Bölüm- “Körük ve Ateş” 08 Eylül 1871'de Sadrazam Ali Paşa'nın ölümü ile
Tanzimat Dönemi'nin kapanması ve ardından 3 yılda 6 sadrazamın görev aldığı ve
sadrazamlar geçidi ile 1875 yılına gelinmesi konu edilmektedir. Osmanlı
İmparatorluğu'na kesin etkileri görülen Avrupa olayları, 1875'de Hersek'te çıkan
ve Nedim Paşa'nın bastırdığı ayaklanma, 1875 yılının Temmuz ayında özellikle
Müslüman olmayanların isyanına neden olan Koyun Vergisi hakkında bilgiler
aktarılmaktadır. Ayrıca, Rusların desteği ile Bulgaristan'ın bağımsızlık için
ayaklanması ve 6 Mayıs Selanik Olayları ele alınmaktadır.
20. Bölüm- “Kazanan Kaybediyor” Mithat Paşa ve eski Sadrazam Hüseyin Avni
Paşa'nın etkisi ile 10 Mayıs 1876'da İstanbul'da yaşanan öğrencilerin dersleri
bırakma eylemi, Rumeli’ndeki olaylar, Sultan Abdülaziz'i korkutan "Vatan Yahut
Silistre" oyunu ve Namık Kemal konu edilmektedir. 15 sene saltanat süren
Abdülaziz'in, eğitim alanında ve demiryolunun gelişimi için yaptıkları,
İstanbul'da yaşanan yangınlar nedeniyle 5 Haziran 1874'de kurulan itfaiye örgütü
ve örgütün Süleymaniye ve Babıali yangınlarında kullanılması anlatılmaktadır.
Programda, 5. Murat'ın hastalığı, Veliaht Abdülhamit ile Maslak Köşkü'nde
yapılan Meşrutiyet ve anayasa pazarlığı ele alınmakta ve Rus Çarlığının din
adamları ile Pan Slavistlerin yaptıkları çalışmaları sonucunda çıkan Sırbistan
olayları, Karadağ olayları ve bu olaylarda Avrupa devletlerinin rolü hakkında
bilgiler aktarılmaktadır.
21. Bölüm- “Oyunun Son Perdesi” 7 Eylül 1876 günü Eyüp Sultan Camisi'nde
Abdülhamit için yapılan kılıç kuşanma töreni ve Meşrutiyet rejimini esas kılan
bir Anayasa vaadiyle tahta çıkan Abdülhamit'e batılıların ilgisi konu
edilmektedir. Sadrazam Mithat Paşa'nın yerine İbrahim Paşa'nın geçmesi ve
İbrahim Paşa'nın Sırbistan sorununu çözmesi, ilk meclisin açılışı, 2 yıl süren
93 Savaşı ve 13 Şubat 1878'de Abdülhamit'in Meclis'i kapattırıp Kanuni Esasi'yi
askıya alması ve tarihimizdeki bu ilk demokrasi denemesinin başarısızlıkla
sonuçlanmasına değinilmektedir.
Kaynak
Geçmişten Geleceğe Belgeler... Bilgiler... 1968/2008
TRT Arşiv Dairesi Başkanlığı, N. Beyhan Karadağ