Yapım Tarihi - 1998
Süre - 00:19:50
Format - Belgesel, Renkli, Türkçe, Betacam
BSB Arşiv No - 345
Yönetmen - İsmail Sancak, M. Hakan DEMİRALAY
Metin Yazarı- İsmail Sancak
Görüntü Yönetmeni- M. Hakan Demiralay
Kamera- Feza Önay, Atilla Aktürk, Ercan Özkan, Orhan Erkal
Kurgu- M. Hakan Demiralay
Yapımcı- İsmail Sancak & M. Hakan Demiralay
Hakan DEMİRALAY ile birlikte yönettiği belgeselin konusu, 1960'larin
Pera'sında yasamış bir anti kahramanın öyküsü. Hayalet,Türk Edebiyatının lirik
prensesi olan Tezer Özlü'nun yakın arkadaşı olan Oğuz Haluk Alplaçin'in
yaşamını anlatan bir belgesel çalışmadır.
Dönemin bohem çevrelerinde ve Ünlü mekanlarında adından sıkça söz ettiren Oğuz Haluk
Alplaçin (Hayalet Oğuz) tüm yaşamını aykırı bir insan olarak geçirmiştir.
İFSAK 20. Ulusal Kısa Film Yarışması Belgesel Dalı Birincilik Ödülü. 1999
11. Ankara Uluslararası Film Festivali Ulusal Belgesel Film Yarışması Seçici Kurul
Özel Ödülü.
9. London Turkish Film Festivalinde gösterildi. 20 Aralık 2001
Kaynak
İsmail Sancak
Dağıtım
4. Gazeteciler Sitesi A 6/3 1. Levent İSTANBUL
Tel - 02122846068
Faks - 02122846069
Bir Ölüm İlanı
Zaten hayalet olan
Gölge yazar Oğuz’un ölümü de
Herhalde kendinden rivayet
Oğuz’un cenazesi mi
Hayret!
Hem o hiç uyumaz ki
Belki de ilk kez oradan
Kendi kendini Türkçeye çevirecek
Yeni dikilmiş bir kalem selviyle
Ya da en eski daktilosuyla gecenin
Yıldızları tuş
Can Yucel
Hayalet Oğuz
(3 Eylül 1928 -17 Eylül 1975) Oğuz Haluk Alplaçin
Biz yıllardır bu kentte yaşıyoruz. İçimizde ömrü bitenler oldu. Onları oldukça
eğlentili törenlerle gömdük. Bu törenlerden ağıt ve içtenlik yönünden en ağır
basanı Hayalet Oğuz’un cenaze töreni oldu. Oğuz, İstanbul’da yaşadı. Oğuz bir
dönemi yaşadı. Yeryüzünde belki de hiç kimsenin yaşayamadığı gibi. Tek bir
sandalye sahibi olmadı. Bir-iki giysisi temizleyicide durur, kirlenince
yenilerini satın alır, iç çamaşır ve çoraplarını en yakın çöp tenekesine atardı.
Ev almadı, ev kiralamadı, eşya almadı, eşya tamir ettirmedi, belki de tek bir
mobilya mağazasına girmedi. Pasaport almadı, karı almadı, karı boşamadı, kimseyi
gebe bırakmadı, resmi dairelere girip çıkmadı.
Bir kez bir kadın parmağına yüzük takıp:
-Oğuz, sen benim nişanlımsın, dediyse de, Oğuz kadının başkalarıyla yatıp
kalkmasına hiç ses çıkarmadı. Kimseye baskı yapmadı, canlı ya da cansız hiçbir
şeye malı gözüyle bakmadı. Nişanlı geldiği gibi gitti. Bu da Oğuz’u ne
sevindirdi, ne de üzdü.
Oğuz’u, ilkokulu bitirdiğim yıl Fatih’teki evimizin balkonundan ağabeyimin
odasına bakınca görmüştüm. İncecik bir adam, yatakta uyuyordu. Zayıflıktan ölmüş
gibiydi. Yüreğim burkuldu. Anneme koştum:
- Anne, içeride yatan adam zayıflıktan ölecek, dedim. Oğuz, 21 yıl sonra, 1975
Eylül ayında öldü. 21 yıl süreyle birbirimizi çok sık gördük. Aynı evlerde
yaşadık, aynı çevrelerde dolaştık. Aynı kitapları okuduk. O, özellikle yeni
çıkan telif kitaplarını ilk günden edinirdi. Ya yazar ona vermiş, ya da Oğuz
satın almıştı bile.
Okuyayım, sana bırakırım, derdi.
Ya da en ilginç, en olmayacak satır ve sayfaları bulur, yüksek sesle bana Okur,
kitabın özünü bir iki dakikada ortaya koyuverir, arkasından bir de şakasını
yaptıktan sonra, kitabı bırakır giderdi.
Çoğunlukla da elinde bir İngilizce polisiye roman bulunurdu. Türkçeye çeviri ve
derleme olarak yüze yakın kitap kazandırmıştı. Adını hiçbir zaman çevirmen,
yazar, ozan, şunu yaptı, buna çalışıyor, bunu hazırlıyor... gibilerden
kullanmadı. Yazın çalışmalarında tam bir fabrika işçisiydi. Sığınabileceği bir
köşede çalışır, çalışması bitmeden kazanacağı parayı çekmiş, bitirmiş,
sayfalarca çeviri bedeli de borçlu kalmış olurdu. Yüzlerce film senaryosu yazdı
Yeşilçam’a. Bunların tümünün adını bile bilmez, filmleri de görmemiştir.
Parasını alınca da dar paçalı bir blucin, bir Kazak, bir montgomeri ya da
mevsime göre yeni bir gömlek satın alırdı.
İyi bir yemek yer, ardından Kulis, Papirüs gibi barlara uğrar, barmenlere önceki
içki borçlarını öder, yanındakilere içki ısmarlar, oracıkta rast geldiği bir iki
dostuna:
-Şu paramı saklayıver, sonra senden isterim, hepsini bitirmeyeyim, der, belki o
gece Klüp 12’de bir şişe viski açtırır, geceyi bir bar kadınının yanında, kadına
dokunmadan sızarak geçirir, ertesi gün bir Bafra sigarası alacak parası
kalmadan, gene Taksim-Beyoğlu çevresinde yaşamına başlardı.
Kurbağa bacağı, mantar turşusu gibi garip yiyecekler severdi. Beyoğlu’na gelen
ilginç filmleri de ilk gören o olurdu. Çok ender insanda rastlanan bir zekası
vardı. Ölmeden beş gün önce Bulvar kahvesinde oturuyorduk. Oğuz- E.’ye uğradım.
Sen benden daha önce gebereceksin, çok seviniyorum dedi, diye gülerek anlattı.
Hepimiz gülüştük. İnsanın, kendi ölümü üzerine, ölmeden dört gün önce şaka
yapabilmesi üstün bir zekanın bile işi değil. Ölmeden dört gün önce, insanın
hastaneye tıraşlı bir yüzle gitmesi için, Cağaloğlu’nda para araştırması
inanılır gerçek değil.
Biz hep “Hayalet ölmez”, diye düşünüyorduk. Onu, Heybeliada sanatoryumuna
götürmedik bile. Son yemeğimizi Degüstasyon’da yedik. Salçalı bir dana söylemiş-
Ağzının tadını bilen ağabeyin de, hep bu soslu danayı yer burada, demişti. Ben
de arsızlıkla onun soslarına ekmek batırmış, bir ay Heybeliada’da dinlen, sakın
İstanbul’a inme, biz gelir seni görürüz, demiştim. Erken çıkmıştık lokantadan.
İstiklal Caddesi kalabalıktı gene. Havasız ve pisti her zamanki gibi. Oğuz
heyecanlı idi. Sanki önemli bir olay onu bekliyordu. Erken yatmak, bir an önce
hastaneye gidip, yerine uzanmak istiyordu. Ama bu gidiş hastaneye, ölüme falan
değil de, hiç çıkmadığı bir Avrupa yolculuğu, ya da sevdiği bir kadınla
buluşacağı sabahı bekleyiş gibiydi.
-Senin de Celal Sılay için yazdığını okudum, dedi.
-Meraklanma, senin ölüm yazını da kaleme alıyorum, dedim.
Gülüştük.
Tünel’e doğru yürüyecekti. Otuz yıldır yaşadığı bu caddede son yürüyüşü olacaktı
bu, yorgundu. Ağabeyimin evinde uyuyacaktı, yanında pek tanımadığı bir
üniversiteli genç kalacaktı. Bu çocuk onu sabah Ada vapuruna bindirecekti. Ve
Oğuz dört gün sonra akciğer kanserinden boğularak ölecekti. Kırk altı yaşında ve
kırk altı kilo olarak.
Oğuz öldükten birkaç gün sonra şunları yazmaya çalışmıştım- Sevgili Oğuz
İstanbul kentini bu Eylül ayı bıraktı. 3 Eylül 1928’de doğdu. 17 Eylül 1975’de
öldü. 1.73 boyunda, 46 kilo idi. Şişli camisi avlusuna tabutunu dört kişi hafif
bir çanta taşır gibi getirdi. O zaman tabutun içinde onun yattığına kuşkum
kalmadı.
Oğuz’un çok güzel, neredeyse kitap adı gibi “Eğlentili Bir Gömme Töreni” oldu.
Mezarına sahip çıkacak bir hısmı bulunamadı. Yanına kimse gömülmesin, mezar
cemaatin olmasın diye, tapusu Sinematek Derneği adına çıktı. Oğuz’un çok güzel
bir mezarı oldu. Üzerine açık leylek rengi kır çiçekleri diktik. Mezarlıklarda
ekmek paralarını çıkaran çocuklar da bol su döktüler. Toprak canlandı. Güzel
koktu. Çelenklerini üst üste yığdık. Çocuklar gene diri gonca gülleri suladı.
Görevimiz bitmişti.
Otuz kadar yakın dostu Krepen Pasajı’ndaki Neşe Meyhanesinde oturup, onun
anısına yedik, rakı içtik, üstelik iştahla yedik. Akşamüstü aşuresi bile pişip
geldi.
Beyoğlu’ndan uzaklaşırken biraz sarhoş ama çok üzgündüm.
Oğuz yaşamının çeyrek yüzyılını elliye yakın dostunun evinde geçirdi. Oğuz
aylarca da benimle kaldı. Onun konukluğu bir kelebek gibiydi. İnsana kendini hiç
belli etmemeye çalışır, hiçbir özel isteği olmaz, İnce ve sevimli bir sesle
konuşur, eve gelirken çiçekler ve pasta getirir, bana Alman eğitiminden geçtiğim
için, Mutti, derdi.
Yatma saati geldiğinde bir yere kıvrılıp uyuyuverir, sabah yanına erken saatte
bile gelinse, hemen bir espri yapardı:
-Ne o, sahura mı kalktın?
Kimsenin görmesine olanak vermeden hemen giyiniverir, azalmış saçlarını özenle
tarar, kolonya sürer, bir bardak çayını kendi koyup, Bafra sigarasına başlardı.
Oğuz, yanında kaldığı dostlarına aldığından çok daha fazlasını verdi. Dostluk,
Güler yüz gösterdi onlara. Akıllıca yapılmış şakaları ve bulunmaz kişiliğiyle
öylesine yeri doldurulamaz bir insandı ki, onu tanımış, onunla birlikte günler,
geceler geçirmiş olmayı, erişilebilecek mutlulukların en büyüklerinden
sayıyorum.
Balıkpazarı meyhaneleri, Beyoğlu lokanta ve gece kulüpleri, kahveler, Nazmi,
Kaptan ve ender olarak gittiği birkaç taşra kentinde geçen bu kısa yaşam,
boyutlarına yeryüzünde herkesin erişemeyeceği bir yaşamdı.
Ölümünden altı ay kadar önce, yağışlı bir günde bana küçük bir valizini getirdi.
Yıllardır hiç açılmamış. Afrika Han’da, Bülent Oran’da kalmış bir valiz içinden
iki taş baskısı örtü çıktı. Yepyeni, onları bana verdi.
-Bunları bir kızla birlikte almıştık, dedi.
Kadının güzelini Bilir, bu kadınlara annesi, arkadaşı ve aynı zamanda
sevgilisiymiş gibi bakardı. Valizden ayrıca; yedi sekiz yıldır kullanılmamış bir
diş fırçası, çoğu bitmiş bir İpana diş macunu, Yüksel Arslan ve Ömer Uluç’la bir
fotoğrafı, gene arkadaşlarıyla Bebek’te lokantada bir fotoğrafı, film çalışması
yaparken bir fotoğrafı, temiz iki beyaz cin pantolon, fayans üzerine basılmış
antik bir oto resmi, kirli çorap ve kirli çamaşır, bir iki ozanın adına
imzaladığı kitap, bir iki kolej kitaplığından alınma İngilizce ekonomi kitabı
çıktı... hepsi bu, işe yararlarını bana verdi, gerisini attı.
Son olarak kaldığı ağabeyimin evinde, ölümünden sonra şunlar ilişti gözüme-
Hastaneye getirmemizi istediği ve temizlettiği pantolonunun üzerinde Türkiye
Cumhuriyeti 1960 Anayasası duruyordu. İngilizce bir polisiye romanını yarısına
kadar Okumuş, kaldığı yeri işaretlemişti, ağabeyimin telefon defterine en çok
çalıştığı Yalçın Ofset’in telefon numarasını yazmıştı. Bunun dışında eski
gocuğu, hiç yayımlanmamış bir iki şiiri, yazlık ayakkabıları ve şöyle bir not-
daktilo otelde, gömlek temizleyiciden alınacak... Ayaspaşa’dan Levent’e...
Levent’ten Ayaspaşa’ya... vb.
Yolları araç ve garip bir insan kalabalığının karşıdevrim gibi sardığı
İstanbul’u “Katmandu”ya benzetiyor, son aylarında- “Artık gerçekten yaşamak
istemiyorum, hiç tadı yok”, diyordu. Ama bunu söylerken soyut bir bunalımı dile
getirmiyordu. Oğuz, bunalan bir insan değildi. Onun akıl ve mantığı bu tür
gereksizlikleri çoktan aşmıştı. Hiçbir zaman,
-Sıkıldım, acıktım, uykusuzum, yorgunum, bile demedi.
Akciğer kanserine yakalandığını bilmedi, yakınmadı da,
-Solurken ciğerlerim acıyor, uyutmuyor beni, demekle yetindi.
-Çok hastayım, demedi. Doktorun terimini kullandı- “Çok hastaymışım”, dedi.
Her anlamda olumsuzlaşan İstanbul’u artık istemiyordu ve ölümü de öylesine
umursamıyordu ki... hani;
-Beyoğlu’nun tadı kalmadı, artık öteki dünyaya gidelim, der gibi. Ve ölmeden
dört gece önce Degüstasyon’un kapısı önünde karşılaştığımız Ali Poyrazoğlu’nun
yanağından makas alıyor,
-Tatlıhayat kurbanları gene nereye? diye takılıyordu.
Tezer Ozlu
Eski Bahçe - Eski Sevgi (1987)
Tezer Özlü'nün Eski Bahçe - Eski Sevgi isimli kitabından alıntıdır.
O Pera'daki Hayalet [Sezer Duru, Orhan Duru] 1996
Oğuz Haluk Alplaçin
Oğuz Haluk Alplaçin'in (Hayalet Oğuz) İnanılmaz Yaşam Öyküsü, Yapıtları,
Dostlarının Yazdıkları ve Anlattıkları Oğuz İstanbul'da yaşadı. Oğuz bir dönemi
yaşadı. İncecikti. Çeviriler yaptı, şiirler yazdı, dünyayı ve çevresini izledi.
Hiçbir zaman bir evi, tek bir sandalyesi bile olmadı, Arkadaşlarının evinde
kaldı. Birlikte yaşadığı insanlar hep övgüyle andılar onu... Üzerinde daima bir
kitap bulundururdu. Kitaplığı olmadı ama güçlü bir belleği oldu. Bir bavulu bile
yoktu, gerektiği zaman üzerindekileri değiştirmekle yetindi. Eşya almadı, eşya
tamir ettirmedi, belki de bir tek mobilya mağazasına girmedi. Pasaport almadı,
karı almadı, karı boşamadı, kimseyi gebe bırakmadı, resmi dairelere girip
çıkmadı... Her şeyi hiçbir şey, hiçbir şeyi her şey olarak yaşadı... Hayalet
Oğuz- yaşamını bir sanat yapıtı haline getirebilmiş ender insanlardan biri...
Dünya Sarsılıyor (Rock’n Roll)
Yazan- Hayalet Oğuz (Oğuz Haluk Alplaçin)
İlk Basım- Ekicigil Yayınları, Aktualite Kitapları Serisi No:1 1956 / İstanbul
Ziriab Mobile 006.01, Temmuz 2009 / Kadıköy
Girizgâh..
Az sonra okuyacağınız ve muhtemelen birkaç hızlı şarkı müddetinde
tamamlayacağınız bu kitap, 1956 yılında, İstanbul’da yazıldı. Kitabı yazan ise
bir hayalet. Ancak her şeyden önce, kitabın yazılış tarihinin ve yazıldığı
kentin altını çizmemiz gerekiyor. 1950’ler, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından
yeni bir geleceğin arandığı yıllardı. Yirminci yüzyılın ilk yarısında egemen
olan tüm değerler sallanıyor, uzun bir kâbusa dönüşen savaş esnasında büyüyen
yeni neslin ihtiyaçları bir bilinmeyeni ifade ediyordu. 1955 yılı Elvis’in
adının Amerika’da ve Avrupa’da henüz duyulmaya başlandığı, rock müziğin tüm
radyoları yavaş ama kesin bir şekilde sardığı, James Dean’in 24 yaşında ölerek
dünyanın daha önce görmemiş olduğu ve Hendrix, Joplin, Morrison, Vicious, River,
Kurt, Layne gibi adları da zincirine katacak yeni bir genç ölüler kuşağının
fitilini yaktığı, ve Batı Dünyası gençliğinin deri değiştirdiği bir zamandı.
Avrupa’nın bile gelmekte olan güçlü dalganın ucunu göremediği bu özel zamanda,
insanı korkutacak kadar zamanın gerisinde kalmış bir ülkenin zamandışı (eski)
başkentinde, 27 yaşında bir delikanlı bir kitap yazmaya karar verdi. Kitabı
yazmak için arkadaşlarının eve geldiği zamanları kollaması gerekiyordu, çünkü bu
delikanlının ne bir evi ne bir odası ne de bir çalışma masası vardı. Cebinde beş
kuruşu olmayan ve tercüme ettiği ucuz Amerikan romanlarıyla hayatta kalmaya
çalışan bu delikanlı, İstanbul’un sokaklarında yaşıyordu. İstanbul’un
sokaklarında, ama her zaman yazarların, ressamların, sanatçıların, sinemacıların
arasında. Bir bulantı edebiyatının nefes almaya başladığı meyhane masalarının
etrafında, çıplak ampullerin elektrikle değil Paris hayalleriyle yandığı ressam
stüdyolarında, birkaç günde yazılıp çekilmiş filmlerin ardı ardına gösterildiği
sinema salonlarında, belki kapılardan biri kilitli değildir diye dört dönülen
soğuk hanlarda, şanslı bir geceyse bir arkadaşın evinde bir köşede ya da oda
ücreti karşılığında tercümesi Süren kitapların rehin bırakıldığı Beyoğlu
otellerinde, ama sonunda gene sokakta.
Bu evsiz delikanlı, kitabını yazdıktan sonra yalnızca bir yirmi sene daha
yaşayacak ancak bu kısacık zaman zarfında, 60’lar ve 70’ler İstanbul edebiyat
dünyasını bir ucundan diğerine kat edecek, çok sevdiği ve onu çok seven arkadaşı
Tezer Özlü’nün sözcükleriyle, tek bir sandalye sahibi olmayacak, kirlenince
yenisini alacağı tek bir elbiseyle hayatını sürdürecek, ev almayacak, ev
kiralamayacak, eşya almayacak, eşya tamir ettirmeyecek, pasaport almayacak, karı
almayacak, karı boşamayacak, kimseyi gebe bırakmayacak, resmi dairelere girip
çıkmayacak, canlı ya da cansız hiçbir mülk edinmeyecekti. Bunların yerine, 40
küsur kiloluk incecik vücudunu bir edebiyat kampından diğerine taşıyacak,
ressamlarla ve yazarlarla yaşayacak, bulduğu bir köşede tercüme yapacak,
tercümeler karşılığında aldığı avansları daha kitabın ilk bölümü bitmeden
harcamış olduğundan, sürekli borç kapatmak için çalışacak, bu ölümüne edebiyat
işçiliğinin sonucunda türkçeye yüze yakın kitap kazandıracak, yüzlerce film
senaryosu yazacak, ama asla adını öne çıkarmak gibi bir derdi olmadan, gene
bildiği yolda, gene bildiği hayatta devam edecekti. Besili insanların dünyasında
kelebek vizesiyle bulunacak, bu yüzden de herkesten daha önce ayrılacaktı.
Oğuz Hâluk Alplaçin, ya da onu zamanında tanıyan ve daha sonra efsanesini
Duyanların bildiği şekliyle, Hayalet Oğuz, belki de 1950’lerin türkçe
edebiyatında “Rock’n Roll” gibi bir kitabı yazabilecek tek isimdi. Çünkü nasıl
bir edebiyat masasından diğerine sürekli laf taşıyorduysa, nasıl Beyoğlu’nda
kimin nerede ne yaptığını bilmeden gözüne uyku girmediğinden herkesi takip
ediyorduysa, nasıl kurbağa bacağı gibi İstanbul’da insanların kaşlarını
kaldırmasına neden olacak yiyecekleri seviyorduysa, tüm dünyayı yakıp kavuracak
olan Rock’n Roll’u da ondan başkası yazamazdı. James Dean öldüğünde bunu
gazeteden okuyan ve bu genç ve hızlı ölümün ne derece önemli olduğunu bir
okyanus bir kıta uzaktan kavrayabilen Hayalet, belki de o akşamüstü ceketinin
(eğer bir ceketi varsa o da) yakalarını kaldırmış, gazeteyi kolunun altına
sıkıştırmış, ve aklına gelen satırları yazabileceği belki bir kahve masası,
belki de bir arkadaş evi aramaya koyulmuştu. Amerikan hükümeti kendi
endüstrisinden çıkmış olan bir filmi Venedik Film Festivali’nden çektiğinde,
bunun nedenini belki de o esnada İstanbul’da tek merak eden ve filmi araştıran
da oydu. Evan Hunter’ın 1954 yılında yayınlanan “Blackboard Jungle” romanının
sinema uyarlamasının neden politikacıların bu denli canını sıktığını düşünürken,
filmin gayet hızlı, alışılmamış ahenkteki fon müziğini, yani Bill Haley’in “Rock
Around The Clock”unu dinlediğinde, hiçbir şeye inanmayan, hiçbir hedefi olmayan,
kırgın, cemiyetin çemberini zorlayan bazı gençlerin davranışlarını incelemeye
değer bulan Hayalet, bu gençliğin neyle şarj olduğunu merak etmiş ve aradığı
cevabı da çok zorlanmadan ortaya çıkarmıştı.
Kapağını, Abbe Lane’in etekleri beline kadar açılmış bir deseninin süsleyeceği
“Dünya Sarsılıyor”u hazırlarken, bir akşamüstü o zamanların yegâne edebiyat
mekânı Baylan’a girmiş, kitabın gerekli formayı tutturamadığını, bu yüzden de
Baylan’daki edebiyat haşeresiyle röportaj yapacağını söylemişti. Kitabın sonunda
okuyacağınız görüşler bu akşamüstünden kalma. Entelektüelleri seviyordu Hayalet.
Hiçbir zaman onların yaşadığı burjuva hayatına geçmekle ilgilenmemiş ama bir an
olsun aralarından da ayrılmamıştı. Olduğu gibi yaşamış, herkes de kendisini
böyle tanımış, böyle bilmişti. Bizim de bugün bildiğimiz gibi.
“Ulan haşereler! Rock’n Roll üzerine bir kitap hazırlıyorum. En aşağı beş altı
forma olmalı. Yazdıklarım bu formayı tutmuyor. Şimdi sizinle Rock’n Roll
konuşacağız. Ben de bunları yazacağım. Hem sizin sırtınızdan para kazanacağım
hem de sizi meşhur edeceğim… Oldu mu?”
Hayalet, bundan 50 yıl önce bizimle Rock’n Roll konuştu. Hayalet, 1930’ların
Paris’ini beş parasız arşınlayan Henry Miller’ın deneyime, yaşantıya, yazıya
olan açlığını İstanbul sokaklarında sergiledi. Kendi çağdaşlarında silinmez
izler bıraktı, kendi yaşamı etrafında oluşan efsane bugüne dek uzandı. Tezer
Özlü, ölümünden birkaç gün önce Hayalet’in, her anlamda olumsuzlaşan İstanbul’u
artık istemediğini ve ölümü de umursamadığını söylüyor, “Eski Bahçe” kitabına
aldığı “Hayalet Oğuz” öyküsünde. Yaşadığı zamanın çok ilerisini gören bu
sıradışı adamın, yalnızca yazdığı tek bir kitap ve çevirdiği diğer yüzlercesiyle
değil, hiçbir şeyi sahiplenmemek gerektiğini, sonumuzu mülkiyetin getireceğini
bilerek yaşadığı hayatla da hatırlanması gerekiyor. Bugün Hayalet, asıl ait
olduğu yerde, sevgili Tezer’in yanında, ölürken hiçbir akrabası bulunamadığından
tapusu Sinematek’e çıkarılan mezarında yatıyor. Çünkü artık ne İstanbul onların
yaşadığı İstanbul, ne de Beyoğlu onların sokaklarını arşınladığı Beyoğlu. Artık
asla geri gelmeyecek bohem Beyoğlu yaşantısının tabutuna çakılan bir çivi,
Hayalet’in ölümü.
Ziriab Mobile
ziriabmobile.org
Rock'n roll dedikleri ‘zalim bir sallantı00
Hayalet Oğuz'un bahsini il olarak nerede, ne zaman, kimden duyduğumu
hatırlamıyorum. Ancak 1996'da Sezer Duru ve Orhan Duru'nun hazırladıkları (sonra
ikinci baskısını da yapmıştı Yapı Kredi Yayınları) ‘O Pera'daki Hayalet' adlı
kitabı çıkar çıkmaz aldığımı ve hemencecik okuduğumu biliyorum.
Geçen hafta Ömer Uluç'la karşılaştık. Laf arasında Hayalet Oğuz mevzusunu açınca
şaşırdı Ömer Uluç.
Ben de, Hayalet Oğuz'u tanıdığını Sezer ve Orhan Duru'nun kitabı sayesinde
öğrendiğimi, vakti olursa bir gün bu enteresan karakter üzerine laflamak
istediğimi söyledim.
Ömer Uluç kalkınca masadaki bir arkadaşım ‘Hayalet Oğuz kim yahu?' dedi.
Biraz anlattım, çok tuhaf geldi anlattıklarım. ‘Kitap çıktı, herkes biliyor'
diye bir şey yok, size de anlatayım biraz Hayalet Oğuz'u... Tanımama tarihsel
olarak imkan yok. Rehberim tabii ki ‘O Pera'daki Hayalet'.
*
Hayalet Oğuz veya gerçek adıyla Oğuz Haluk Alplaçin, 1950'lerin, 60'ların,
70'lerin bohem hayatının en enteresan tiplerinden biri.
Çok çok zayıf olduğunu, mülksüz ve malsız yaşadığını herkes söylüyor. Evi
olmamış, hep kapılanacak bir yerler bulmakla geçmiş ömrü.
Diyarbakırlı köklü bir aileden geldiğini söylermiş ama işin bu kısmı meçhul.
Hayalet Oğuz'un hayatında pek çok alanda olduğu gibi.
Çeviriler yaparak para kazanırmış ama, o da yaparsa. Genellikle, milletin
sırtından geçinirmiş. Kavgacıymış ama yumruk kavgacısı değil. Pornografi
meraklısı olduğunu da söylüyorlar. Arıza bir tip işte!
1975 yılında 46 yaşındayken ölmüş. Cenazesine dostları, tanıdıkları katılmış.
Mezarının başında hoca annesinin adını sorunca bir sessizlik olmuş. Kimse
bilmiyormuş annesinin adını. Dürnev Tunaseli bozmuş sessizliği- ‘Havva!' diye
bağırarak...
Türkiye'nin meşhur sanatçılarının yakın çevresinde olmuş hep. Tezer Özlü'den
tutun da Leyla Erbil'e, Demirtaş Ceyhun'dan Ferid Edgü'ye kadar; aklınıza kim
gelirse.
Zaten Hayalet Oğuz'u seven ve bütün arızalarına hoşgörüyle yaklaşan Tezer
Özlü'nün evinde bulunan bir dosya bu kitabın oluşturulmasında etkili olmuş.
*
Hayalet Oğuz şiir, öykü de yazmış. Kitapta var örnekler. Dürüst olayım, pek iyi
değiller.
Bir de kendi adıyla tek bir kitap yayınlamış- ‘Dünya Sarsılıyor Rock'n Roll'
diye.
Dikkatinizi, kitabın 1956'da yayınlandığına dikkat çekmek isterim. Daha hadise
yeni yeni büyüyor dünyada. Ufku genişmiş veya daha güncel tabirle vizyon
sahibiymiş Hayalet Oğuz.
Kitabı bulmak için kendinizi harap etmeyin, ben ettim ve bulamadım. Ama kitap
olduğu gibi ‘O Pera'daki Hayalet'in içinde var.
Hayalet Oğuz kitabının bir yerinde ‘kesintisiz, zalim bir sallantı' olarak
tanımladığı bu yeni müziği, dönemin genç entelektüellerine de sormuş.
Kitabın son bölümünde ‘Genç Sanatçılarımızın Düşündükleri' adı altında o dönemin
genç, bugünün usta sanatçılarının görüşleri de var.
Kısa kısa aktarıyorum...
*
Orhan Duru (Hikayeci)- Rock'n roll adi, cayırtılı, şehevi bir müzik. Aynı
zamanda adalelere hitap ettiği için bu kadar yaygın etkileri görülüyor. İlkel
müziğin bu dikalasını Afrika'nın ortalarından çıkarıp bugüne getiren, parlak
orkestra aletleri ile önümüze seren şartlar herhalde bir takım sıkıntılar olsa
gerek.
Ferit Edgü (Hikayeci)- Ne yapacağını bilmeyen çağımız gençliğinin, çoğunluğun
beğenisine başkaldırmalarının bir alandaki sonucu...
Ahmet Oktay (Şair) - ...Sokaklarda, barlarda tepinen, Elvis Presley'in
otomobilini müstehcen sözlerle donatan bu gençliğin, sıkıldığı ölçülerin yerine
hiçbir şey koyamayacakları açıktır. Buna rağmen bu müziğin yayılmasına bir zaman
için karşı durulamayacaktır.
Demirtaş Ceyhun (Hikayeci)- Rock'n Roll'u şehir otobüslerinden biliyorduk zaten.
Ziyat Nemli (Hikayeci)- Anlamıyorum.
Asaf Çiyiltepe (Şair)- Bu çeşit müzik ve dansların bizde hangi çevrelerde
tutulduğu daha kesinleşmedi. Kesinleşse bile, herhalde gündelik müzik
gelişimiyle ilgilenen gençleri saracağını sanmıyorum.
Demir Özlü (Hikayeci)- Rock'n roll müziğini çok seviyorum. Bu dansı yapamadığım
için üzgünüm. Bütün bu şarkıcıların seslerinde insanı bir yanından yakalayan bir
üzüntü, bir yıkılmışlık veya hayata, yaşamaya karşı bir aşk, bir istek var.
Zaten bu üzüntü, bu yıkılmışlık da yaşamaya karşı duyulan aşktan değil mi?...
Ah Mübarek Domates!
‘...200-300 gram ağırlığına kadar büyümüş domatesleri gördükçe ağzımın suyu
akar, iştahım artar... Ben her öğle yemeğinde hiç olmazsa yarım kilo domatesi
yerim veyahut suyundan içerim. Ve o kadar kuvvet hissederim ki kalemle tarif
edemem...00
Bana ait olmayan bu sözlerin coşkusuna katılmasam da ana fikrine katılıyorum.
‘Lokman Hekimin Ye Dediği Ah Mübarek Domates (Şifalı Domates)' adlı, 1943
tarihli bir kitaptan aldım yukarıdaki paragrafı.
Daha doğrusu bu kitabın da açık artırmaya sunulacağı müzayedenin kataloğundan.
Kitap meraklılarının yakından tanıdıkları Simurg, bugün saat 15.00'te
Sıraselviler Caddesi 113 numaradaki Tevfik Paşa İşhanı'nda, yani Taksim'de
‘Edirne'den Kars'a 2005' başlıklı bir müzayede düzenliyor.
Yukarıda sözü geçen ‘domates kitabı' da (bir de şeftali kitabı var) müzayedede
kendisine sevgiyle yerleştirileceği bir kütüphane arayışında.
Zor bulunan kitaplar, yazarları tarafından imzalanmış kitaplar, ‘Başka Başka
Yabancı Diller Okutan İki Mektebin Birinden Ötekisine Nakleden Talebenin Yabancı
Dil Dersi Yoklaması Hakkında Talimatname' gibi sadece meraklılarının ilgisini
çekebilecek kitaplar, eğlenceli kitaplar, ilk baskılar ve saire...
Her kitap kurdunun içini dalgalandıracak yüzlerce kitap.
Kendi listemi açıklayıp, durup dururken alacağım kitabı alamayacak hale gelmek
istemem.
Fiyatlar da uygun, bunu da bilin yani..
25 Haziran 2005
Kanat ATKAYA
katkaya @ hurriyet.com.tr
Hayalet Oğuz - Tezer Özlü - Yüzyılın 40 Öykücüsü
“Yaşanacak bir yaşam vardır.
Binilecek bisikletler vardır.
Yürünecek yaya kaldırımları ve tadına varılacak güneş batışları vardır.”
Cesare Pavese
İşte ben tüm hayatımda buna sarılırım diyebilirim, kendimi ne zaman kötü
hissetsem aklıma bu gelir, yıllarca yolladığım mektupların altına “görülecek gün
batışları, binilecek bisikletler vardır” yazdım, hâlâ Yonca’nın kulağına
fısıldarım ve “devam edeceğiz ve o kaldırımları arşınlayacağız, her ne olursa
olsun…” derim.
Ben bu dizeyi Pavese’nin bir kitabında okumadım. Tüm gençliğim boyunca izini
sürdüğüm Tezel Özlü’den öğrendim. Tıpkı Kafka’yı, Svevo’yu, Demir Özlü’yü de
onunla sevdiğim gibi.
Kısa bir not düşmek isterim- Benim kişisel bir kütüphanem hiç olmadı. Sadece
bazı kitaplarım oldu, onlar hiç vazgeçemeyeceğim kitaplar olarak, oradan oraya
benimle birlikte taşındılar. Kitaplığımı görenler, kitaplarımın sıralama
biçimini özensizlik olarak nitelendirir. Hâlbuki kendi içinde çok ciddi bir
düzeni vardır. Mesela, Tezer Özlü’nün kitaplarımı Kafka’lar, Pavese’ler,
Svevo’lar, Calvino’lar ardından, Demir Özlü’ler, Orhan Duru’lar, Leyla Erbil’ler,
Ferid Edgü’ler takip eder.
Tezer Özlü sayesinde başka bir sürü şey de öğrendim. Hüzün ile neşenin, yaşam
ile ölümün iç içe geçeceğini, duvarların yaşantımızdaki mezarlar olduğunu,
sevmenin karşımızdaki kişinin özgürlüğünü almamak demek olduğunu...
Bir kısım önyargımın oluşma sebebi de Tezer Özlü’dür. Beni tanıyanlar bilirler,
ben kıvırcık saçlı, yuvarlak yüzlü, küt ve kısa parmaklı ve gözleri pırıldayan
biriyim. Gençken güzellik kavramımı da onunla özdeşleştirmiştim. “Güzel, akıllı
ve yaratıcı biri mutlaka; düz saçlı, sivri yüzlü, kemikli parmaklı ve hüzünlü
bakışlı olmalı idi.” Hâlâ onu çok güzel buluyorum, hâlâ sözcüklerini ve
öykülerinin birçoğunu yaşamımda beraberimde taşıyorum. Onun gibi:
“Tüm dünya ülkeleri. Tüm dünya ülkelerinin savaşları. Ne alıp sattıkları. Türk
yazınının en anlaşılmayan örnekleri. Nasıl yurttaş olunabileceği. Askerlik
görevleri. Savunma, Müslümanlığın koşulları. Faust’un özü. Bulutların oluşması.
Ezberlenen şiirler, ezberlenen formüller… Bütün öğrendiklerimi unutmak
istiyorum.(Tezer Özlü, Çocukluğumun Soğuk geceleri, s.38) diye öfkelenebilirim.
Ancak artık çoğu zaman, onun keskinliğini anlamakta güçlük çekiyorum. Onun gibi;
“Kimseyle yaşlanmak istemiyorum, kendimle bile.” diyemem. Çok sıkıcı görünse de
tüm sevdiklerimle beraber yaşlanıp mızıldanmak isterim.
Mesela Hayalet Oğuz’un ki gibi bir cenaze töreni isterim:
"Oğuz’un çok güzel, nerdeyse kitap adı gibi “Eğlentili Bir Gömme Töreni” oldu.
…
Otuz kadar yakın dostu Krepen Pasajı’ndaki Neşe Meyhanesinde oturup, onun
anısına yedik, rakı içtik, üstelik iştahla yedik. Akşamüstü aşuresi bile pişip
geldi."
Tezer Özlü’nün Eski Sevgi, Eski Bahçe hikâye kitabındaki Hayalet Oğuz adlı
öyküde Oğuz’un töreni işte böyle anlatılıyor. Oğuz ise, o zamana kadar tanığım
kimseye benzemiyordu:
“Oğuz bir dönemi yaşadı. Yeryüzünde belki de hiç kimsenin yaşayamadığı gibi. Tek
bir sandalye sahibi olmadı. Bir, iki giysisi temizleyici de durur, kirlenince
yenilerini satın alır, iç çamaşırlarını ve çoraplarını en yakın çöp tenekesine
atardı. Ev almadı, ev kiralamadı, eşya almadı, eşya tamir ettirmedi, belki bir
tek mobilya mağazasına girmedi. Pasaport almadı, karı almadı, karı boşamadı,
kimseyi gebe bırakmadı, resmi dairelere girip çıkmadı.
…
Kimseye baskı yapmadı, canlı ya da cansız hiçbir şeye malı gözüyle bakmadı.”
Hayalet Oğuz benim en sevdiğim öykülerden biridir. Ne zaman bavul yapsam aklıma
bu öykü gelir. Ben bir bavula; kış-yaz, iş-tatil ayrımı gözetmeksizin her eşyamı
–her dediğime bakmayın, sadece yanımda olsun istediklerim- tıkıştırma çabası ile
fermuarı çekiştirmeye çalışırken, onun tüm ömrünü koyduğu ve atabildiği valizini
düşünürüm. Eşyalar beni ele geçirmeye başlamasın isterim. O yüzden de
arkadaşlarıma kendim için satın aldığım her eşyamı verebilmek isterim.
"Yıllardır hiç açılmamıştı. Afrika Han’da, Bülent Oran’dan kalmış bir valiz
içinden iki taş baskı örtü çıktı. Yepyeni onları bana verdi.
- Bunları bir kızla birlikte almıştık, dedi.
Kadının güzelini Bilir, bu kadınlara annesi, arkadaşı ve aynı zamanda
sevgilisiymiş gibi bakardı. Valizinden ayrıca; yedi sekiz yıldır kullanılmamış
bir diş fırçası, çoğu bitmiş bir İpana diş macunu, Yüksel Arslan ve Ömer Uluç’la
bir fotoğrafı, gene arkadaşları ile Bebek’te lokantada bir fotoğrafı, film
çalışması yaparken bir fotoğrafı, temiz iki beyaz cin pantolon, fayans üzerine
basılmış antik bir oto resmi, kirli çorap ve kirli çamaşır, bir iki ozanın adına
imzaladığı kitap, bir iki kolej kitaplığından alınma İngilizce ekonomi kitabı
çıktı… hepsi bu, işe yararlarını bana verdi, gerisini attı."
Öncelikle daha önce hiç böyle biri ile tanışmamış olduğum için, sonrasında da
bir dostluğu bu kadar içten ve güzel/sorgusuz anlatan başka öykülerde bu tadı
alamadığım için bu öyküyü hiç unutmak istemem. Sıkıldıkça açıp, okurum,
hatırlarım Hayalet Oğuz'u:
"Onun konukluğu bir kelebek gibiydi.
...
Oğuz, yanında kaldığı dostlarına aldığından çok fazlasını verdi. Dostluk,
Güleryüz gösterdi onlara. Akıllıca yapılmış şakaları ve bulunmaz kişiliğiyle
öylesine yeri doldurulamaz bir insandı ki, onu tanımış, onunla birlikte günler,
geceler geçirmiş olmayı, erişebilecek mutlulukların en büyüğü sayıyorum."
Öyküyü okuduktan yıllar sonra benim de Hayalet Oğuz’a çok benzettiğim bir
arkadaşım oldu ve onu, o beyaz kelebeği her sorgulamaya kalktığımda yine bu
öyküyü hatırlıyorum, onu yargılamak yerine, yitirmemeye çalışıyorum. Onun bana
verdiği mutluluk ve huzurun sonsuza dek sürmesini diliyorum.
Bu öykü sayesinde Bülent Oran, Celâl Sılay, Yüksel Arslan ve Ömer Uluç’un kim
olduğunu araştırmaya başladım. O zamanlar google daha yoktu. Biraz karışık,
biraz ürkütücü olsa da Beyoğlu vardı. Beyoğlu’nda araştırma bittikten sonra
Kulis’e, Papirus’a, Degüstasyon’a gitme cesaretini de bu öykü verdi. Papirus’a
ilk gittiğimde ne kadar korktuğumu anlatamam.
Hayalet Oğuz sadece bu hikâyede karşıma çıkan bir hayal kahramanı değildir.
Tezer Özlü, Çocukluğumun Soğuk Geceleri’nde de kendisinden bahseder:
"Öylesi dostluklar vardır. O dostla konuşmak, o dostla yürümek, bir lokantada
yemek yemek, o dostla paylaşılmayacak hiçbir olgu yoktur."
Sonradan iyice belledim. Asıl adı Oğuz Haluk Alplaçin olan Hayalet Oğuz
yaşadıkları dönemin en renkli simalarından biri idi. Orhan Duru’nun Sezer Duru
ile beraber hazırladıkları, O Pera'daki Hayalet isimli kitabını bulursanız hem
kişiliği, hem dönemi hem de o güçlü kalemlerin Hayalet Oğuz ile ilgili anılarını
izlemek çok keyifli. Kesinlikle çok güzel bir anı kitabı idi. Benim kitaplığımda
vardı, hem de Tezer Özlü’nün Eski Bahçe, Eski Sevgi adlı kitabının tam yanında
duruyordu, şimdi acaba nerededir?
“3 Eylül 1928’de doğdu. 17 Eylül 1975’de öldü. 1.73 boyunda, 46 kilo idi. Şişli
camisi avlusuna tabutunu dört kişi hafif bir çanta taşır gibi getirdi.”
Hayalet Oğuz - Eski Bahçe Eski Sevgi - Tezer Özlü (1976)
Gülda
ayseninkitapkulubu.blogspot.com
24 Mart 2010 Çarşamba