Fotograf makinelerinde objektiften geçen ışık miktarının
tam olarak kontrol edilebilmesi için ışığın geçme süresini kontrol altında
tutmamız gerekir. Bu süreyi ayarlamak için makinelerde bulunan düzenek obtüratördür.
Obturatör pozlama süresini ayarladığı gibi aynı zamanda hareketli konuların
çekiminde hareket hızının sabit bir şekilde pozlanmasını da sağlar. Çok
hızlı hareketlerde sabit görüntü pozlamak için ışığın geçiş süresinin
zamana oranla daha kısa sürede pozlanması gerekir. Bu nedenle üretici
firmalar kendi aralarında bir teknik yarışa girmişler ve sonunda saniyenin
iki binde birine kadar kısa sürede açılıp kapanan obturatörler yapmışlardır.
Bu sürenin hem fotograf eğitiminde öğretilmesi hem de kullanıcılar tarafından
daha iyi kontrol edilmesi için uluslararası standartlarda bir çizelge oluşturulmuştur.
Üreticiler bu standartlarda fotograf makineleri üretmektedir.
1 değeri bir saniyedir. Yani objektiften 1 saniye süreyle ışık filme aktarılır.
2 değeri ise saniyenin 1/2 si kadardır yani yarım saniyedir. 4 ise saniyenin
1/4 kadarıdır. 500 değeri saniyenin 500 de birinde içeri ışık almaya
yarar. 2000 ise saniyenin 1/2000 süresinde çok kısa bir sürede film düzlemine
ışık düşürmeye yarar.
Bu zaman değerlerinin haricinde bazı makinelerde B ve T harfleri vardır. T
harfi (time) zaman sözcüğünün baş harfidir. Makinenin enstantane
ayarı T harfine getirilip deklanşöre basıldığında ışık içeri alınır.
Tekrar basıldığında ışık kesilir. Bu duruma poz verme denir. Bu şekilde
makinenin ışık alma süresi el ile ayarlanır. Özellikle çok karanlık
ortamlarda ve bir saniye ışık pozlama süresinin yetmediği zamanlarda bu şekilde
çekim yapılır. B harfi ise aynı işe yarar sadece makinenin mekanik düzeni
farklı çalışır. B harfi kullanılarak çekim yapılırken deklanşöre basıldığında
ışık içeri alınır. Deklanşörden elimiz çektiğimizde ışık kapanır.
Örtücü, diyaframdan sonra fotoğraf makinesi üzerindeki ikinci ışık denetim mekanizmasıdır.
Örtücü, önce de konu edildiği gibi duyarlı malzemenin istem dışı ışık almasını önler. Bunun
için de daima filmin önünde, objektif ve film arasında yer alır. Pozlama sırasında belirlenen
bir süre için filmin önünden çekilerek, ışık almasını (görüntünün kaydedilmesini) sağlar.
Örtücünün açık kalma süresi, fotoğraf makinesi üzerindeki bir skala yardımıyla denetlenir.
Bu süreler de, diyafram değerleri gibi standart ve uluslararası birimlerdir.
Örtücüler fotoğraf makinesi içindeki konumları açısından da birbirlerinden farklılık gösterirler;
Yaprak örtücüler, objektif içinde ve genellikle diyaframdan önce yer alan metal kapakçıklardır.
Odak düzeyli örtücüler ise, makinenin gövdesi içinde duyarlı malzemenin hemen önünde
duran metal veya bez, dikey veya yatay hareket eden örtücülerdir.
Obturatör Tipleri
Mercekler Arası Obturatörler
Birden fazla mercek elemanlı objektiflerde merceklerin arasına yerleştirilmiş
obturatörlerdir. Bunlara yapraklı obturatörde denir. Bu tip makinelerde
objektif sabittir.
Perde Obtüratörler
Merceklerin arasında yada gerisinde olmayan doğrudan doğruya makinenin içinde
filim yüzeyi önünde hareket eden muşamba kumaş veya metal obtüratördür.
Perde tipi obtüratörler ortalarında çizgi şeklinde bir yarık bulunan bir
perdeden oluşmuştur. Bir silindirden diğerine sarılabilecek biçimdedir.
Perde film yüzeyinin önündedir ve bir kenardan diğer kenara doğru hareket
eder. Bu hareket ile duyarlı film düzeyi gerekli ışığı alır. Perdenin bu
hareketi sağdan sola yada yukarıdan aşağıdır. Bu tip obtüratörler
refleks makinelerde bulunur ve objektifleri değiştirilebilir.
Diyafram Tipi Obtüratörler
Diyaframlarda olduğu gibi bir halka üzerine yerleştirilmiş
ve birbiri üzerinde kayarak açılıp kapanabilen üç veya beş metal plakadan
oluşmuştur. Bu plakaların hareketi bir nokta halinden yıldız şekline dönüşerek
açılır veya tam tersi şekilde kapanır. Bu sayede film yüzeyinin her tarafına
aynı ölçüde ışık düşmesi sağlanmış olur. Mekanik olarak bir yay ve
frenleme sistemi kullanılır.
Geciktirme Aygıtlı Obtüratör
Bu tipe otomatik obtüratör de denir. Bazı fotoğraf makinelerinde obtüratörün
hareketini deklanşöre basıldığı andan itibaren 10-15 sn geciktiren
mekanizma eklenmiştir. Bu sayede makineyi kullanan kişinin de fotoğraf içinde
yer alması sağlanır.
Kaynak
Gazi Üniversitesi, Teknoloji Bölümü Grafik Ders Notları
Filmin üzerine düşmesi gereken ışığın sadece diyaframla sağlanması yeterli
değildir. Işığın ne kadar süre ile filmin üzerine düşmesi gerektiği de
düşünülmelidir. Işığın miktar ve süresinin beraber ayarlanması işine poz verme
denmektedir. O halde uygun poz ayarı için mutlaka diyafram ve enstantaneyi
birlikte ayarlamalıyız.
İyi bir görüntü elde edebilmek için (film üzerinde görüntünün oluşabilmesi)
yeterli miktarda ışığın (diyafram ile) yeterli sürede (obtüratör ile)
objektiften geçmesi gerekir. Işığın çok olduğu durumlarda süreyi saniyenin
kesirleri olarak ayarlarken yetersiz ışık şartlarında saniyenin katları olarak
ayarlarız. Diyaframdan geçtikten sonra miktarı ayarlanmış olan ışığın, film
düzlemini ne kadar süreyle etkileyeceğini belirleyen mekanizmaya obtüratör denir.
Obtüratörün açılıp kapanma hızına enstantane denir. Enstantane değerleri belirli
standart seride toplanmıştır. Bunlar; T, B, 1, 2, 4, 8, 15, 30, 60, 125, 250,
500, 1000, 2000, 4000 ve 8000 gibi ederlerdir. Enstantane değerleri aslında tam
bir saniyeden başlamak üzere (bazı makinelerde 2, 3, 4, 8, gibi saniyeleri de
belirten değerler vardır.) saniyenin kesirleri olarak devam eder. Bir başka
ifade ile 4 saniyenin 4 de 1 olarak 1000 saniyenin 1000 de biri olarak
değerlendirilir. Yani enstantaneyi 4 enstantane aldığımızda perde saniyenin 4 de
biri kadar 1000 enstantane aldığımızda saniyenin 1000 de biri kadar süre açık
kalıp tekrar kapanır. Enstantane değerleri dizisinde dikkat edilmesi gereken en
önemli nokta, ararda gelen iki hızdan birinin süresinin, diğerinin süresinin iki
katı (ters yönde yarası) kadar olduğudur. Örneğin 1/60 saniye 1/30 saniyeye göre
iki kat daha fazla film üzerine ışık düşmesini sağlarken 1/125 değerindeki
enstantane 1/60 saniyenin yarısı kadar ışık geçirir. Enstantaneyi (B) ayarına
getirdiğimiz zaman elimizi deklanşörde basılı tutuğumuz sürece perde
açılacaktır. (T) ayarında ise deklanşöre basıldığında perde açılır ve ikinci kez
basıldığında perde kapanır. Özellikle gece fotoğrafçılığında ve zayıf ışık
koşulları altında fotoğraf çekerken bu işleme başvurmak gerekmektedir.
Gelişmiş fotoğraf makinelerinde enstantane hızını belirten rakamlar ve (B), (T),
harflerinden başka (A), (P), (L), (X) gibi şimşek işareti şeklinde semboller
olabilir. (X) veya şimşek sembolü flaşlı fotoğraf çekimlerinde kullanılması
gerektiğini gösteren enstantane değerini ifade eder. (L) sembolü makinenin
kilitlendiğini hiçbir fonksiyonunun çalışmadığını belirtir. Özellikle çekem
yapılmadığı durumlarda makineyi kilitlemeyi unutmayalım. (A) harfi makinede
diyafram öncelikli programın bulunduğunu belirtir. Enstantane (A) konumunda iken
bizim seçeceğimiz enstantane değerine uygun (makine içerisinde bulunan mikro
işlemci sayesinde) ışık şartlarına göre bir diyafram de?erinin makine tarafından
otomatik olarak seçileceğini belirtir. (P) harfi ise fotografı çekilecek konunun
ışığına uygun enstantane ve diyafram de?erlerinin yine makine tarafından
belirleneceğini ifade eder.
İyi bir fotoğraf çekebilmek için gerekli miktarda ışığın gerekli süre ile filmin
duyarkatının üzerine düşmesi gerekir. Genellikle film duyarkatının ışığa maruz
kaldığı süre bir saniyenin kesirleri ile ölçülür. Özellikle hareketli konuların
bir anı tespit edilmek istendiğinde bu ışığa maruz kalma süresinin önemi artar.
Zira objektiften geçecek olan ışığın geçiş süresi saniyenin kesirleri olarak
ayarlanmazsa konu objektif açık kaldığı süre zarfında hareket edeceğinden film
üzerinde bu hareketler birtakım çizgiler halinde karmaşık bir görünümle çıkar
karşımıza. Hem fotoğrafın düzgün çıkması için hareketin verdiği çizgili durumu
önleyecek hem de ışığın duyarlı film üzerinde ekti edebilmesi için gerekli
süreyi ayarlayabilecek mekanizma obtüratördür.
OBTÜRATÖR ÇEŞİTLERİ
YAPRAK (MERKEZİ) OBTÜRATÖRLER
Yaprak obtüratörler, fotoğraf makinelerinde objektifin içinde mercek
elamanlarının arasında bulunur. Yaprak obtüratörler birbiri üzerine kayabilen
çelik yapraklara yaptırılan dairesel dönme hareketi sonucu gözdeki irisin
çalışmasına benzer bir biçimde açılıp kapanır. Genellikle bu obtüratörler aynı
zaman da diyafram görevini de yerine getirirler ve 1 saniye ile 1/500 saniye
arası hızlarda çalışırlar. Yaprak obtüratörle çekilen bir filmde orta kısım
kenarlara göre daha fazla pozlanır. Bu tüm filimin farklı oranlarda pozlanması
anlamına gelir. Bunun nedeni ise perde içten dışa doğru açılıp tekrar içe doru
kapanırken orta kısımlara kenarlara göre daha fazla ışık geçmesinden
kaynaklanmaktadır. Bu durum düşük enstantane hızlarında fazla önemli değildir.
Bu sakıncalarına rağmen çok sessiz ve titreşimsiz çalıştıklarından sessiz
çalışmanın gerektiği durumlarda tercih edilirler.
PERDE OBTÜRATÖRLER
Gövde üzerinde karanlık odanın girişinde filmin hemen önünde yer alan yatay
hareketli bez veya dikey hareketli çelik perdelerden oluşur. Perde, makineye
takılan filmin büyüklüğüne eşit boyutlarda siyah özel dokunmuş bez veya metal
plakalardan yapılmıştır. Perdeli obtüratörler iki perde halindedirler. Kurucu
bir yay ile hareket ederler. Deklanşöre basıldığı zaman ilk perde hareket ederek
filmin önünü açar. Süre bitiminde ise ikinci perde birincinin üzerine kapanarak
ışığın geçişini engeller. Film üzerinde hareket eden bantlar halinde film
üzerinde gerektiği kadar ışığın girmesini sağlarlar. Bez perdeler sağa sola
hareket ederken, çelik perdeler alttan üste veya üsten alta doğru hareket
ederler. 1/250 saniye ve daha yüksek hızlarda iki perde de aralarında bir yarık
bırakacak şekilde aynı anda hareket ederler. Bu durum, hareketli objelerin
fotoğraflarının çekilmesi esnasında perde obtüratörün hareket yönüyle fotoğrafı
çekilen objenin hareket yönü aynı olursa objenin görüntüsünde uzama gibi
bozulmalar meydana gelir. (Bu durum bilinçli kullanıldığı zaman fotoğrafa bazı
estetik değerler kazandırabilir.)